به نظر می رسد نوعی آشفتگی در این بحث وجود دارد. با این که گونه های امر ارشادی متنوع است اما گاه برخی با در نظر گرفتن تنها برخی از اقسام آن، به دنبال تحلیل و ارائه ملاک برای آن شده اند که طبیعتا جامع و مانع نمی باشد. مثلا برخی با توجه انحصاری به مثال اوامر طبیب، قسمی از اوامر شارع را که به لحاظ شأن هدایتی نباشد (بلکه به عنوان یک انسان عادی صادر گردد) در نظر گرفته و تنها بر اساس آن ارائه ملاک کرده اند. مثلا گفته اند: ملاک ارشادی آن است که ثواب و عقابی بر آن مترتب نبوده و تنها برای آگاهی رساندن درباره مصلحت تکوینی یک چیز صادر می گردد.
در حالی که این قسم اساسا از بررسی یک فقیه و اصولی باید خارج گردد چرا که اساسا آن به لحاظ مسند شارعیت شارع صادر نگردیده است. ضمن این که گونه های ارشادی دیگر در این ارائه ملاک، مسکوت و مغفول واقع شده است.
برخی دیگر نیز تنها موارد حکم ارشاد به حکم عقل را در نظر گرفته اند و ملاک را بر اساس آن آورده اند که همگی ناقص است.
در نمودار زیر گونه های مختلف ارشادی را می توان از یکدیگر تمییز داد:
تشریح هر کدام از اقسام فوق مجالی دیگر می طلبد اما:
به نظر می رسد هر گونه از ارشادی که در تقسیم فوق آمده باید مستقل در نظر گرفته شود و مولوی مقابل آن نیز لحاظ گردیده و ملاک هر دو طرف تحلیل و استخراج گردد و به نظر می رسد یک جامع مفیدی میان همه اقسام ارشادی نمی توان ارائه داد که دردی را درمان کند.
ملاکهایی مانند نبودن ثواب و عقاب، نبودن حب و بغض شارع و مانند آن دو تنها در برخی اقسام وجود دارد و بسیار نارساست.سید جلال جمالی
محمد علی